موازنه‌گرایی ریاض | پیام‌های میزبانی از عراقچی در آستانه سفر ترامپ به عربستان

در بحبوحه تحولات داغ منطقه‌ای و در آستانه شروع دور جدیدی از مذاکرات غیرمستقیم هسته‌ای ایران و آمریکا، سفر غیرمنتظره عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران، به عربستان سعودی توجهات را به خود جلب کرده است. این سفر نه‌تنها پیش از سفر عراقچی به عمان برای دور جدید مذاکرات غیرمستقیم با طرف آمریکایی انجام شد، بلکه یک روز پیش از سفر دونالد ترامپ به ریاض صورت گرفت؛ اتفاقی که به آن بعدی دیپلماتیک و ژئوپلیتیکی می‌دهد.

دیدارهای انجام‌شده و محورهای گفت‌وگو

عراقچی در جریان سفر خود با فیصل بن فرحان، وزیر امور خارجه عربستان سعودی، دیدار و گفت‌وگو کرد. بر اساس بیانیه وزارت خارجه ایران، محورهای اصلی این رایزنی‌ها شامل پیگیری بهبود روابط دوجانبه، بررسی وضعیت امنیتی منطقه و مذاکرات غیرمستقیم ایران و آمریکا بوده است.

1- روند بهبود روابط دوجانبه: از زمان ازسرگیری روابط دیپلماتیک میان تهران و ریاض در سال 1402 بر اساس توافق پکن، تلاش و پیگیری برای توسعه همه‌جانبه روابط بویژه در حوزه اقتصادی همواره در راس برنامه دیدارهای دیپلماتیک مقامات دو کشور بوده است. در این سفر نیز بر اساس بیانیه وزارت خارجه دو طرف بر ضرورت استمرار همکاری‌ها در سطح دیپلماتیک، اقتصادی و امنیتی تأکید کردند و عراقچی پیشنهاد فعال‌سازی کمیسیون‌های مشترک اقتصادی و فرهنگی را مطرح کرده است. در طرف مقابل فیصل بن فرحان نیز در بیانیه‌ای رسمی، از پیشرفت در روند روابط دوجانبه با تهران استقبال کرد و گفت: "تداوم گفت‌وگو و تعامل منطقه‌ای، راه‌حل تنش‌های مزمن خاورمیانه است."

یکی از تحولات بسیار مهم در این حوزه سفر اخیر خالد بن سلمان، وزیر دفاع عربستان به تهران در فروردین‌ماه ۱۴۰۴ و تقدیم نامه پادشاه سعودی به رهبر معظم انقلاب اسلامی بود که نشان داد که ریاض مایل به ارتقای سطح روابط و توسعه همکاری‌ها است. مطمئناً این دیدار شروع فصل جدیدی از مناسبات تاریخی دو کشور را نوید داد که طی آن باید شاهد افزایش تبادلات سیاسی و دیپلماتیک فیمابین بود و احتمال آغاز پروژه‌های مشترک در حوزه انرژی و امنیت دریایی و افزایش هماهنگی‌های اقتصادی در چارچوب اوپک و سازمان همکاری اسلامی نیز می‌رود.

2- وضعیت امنیت منطقه‌ای؛ خلیج فارس و دریای سرخ: بر اساس بیانیه‌های رسمی بررسی وضعیت امنیتی در خلیج فارس و دریای سرخ، به‌ویژه با توجه به درگیری‌های یمن، یکی از مسائل مهم مطرح‌شده در گفتگوهای میان عراقچی و مقامات سعودی بوده است. ایران و عربستان به عنوان دو قدرت منطقه‌ای و دارای نقش تاریخی در ترتیبات امنیتی غرب آسیا، علی رغم اختلافات بعضاً عمیق در مورد پرونده‌های مهم منطقه اما در نهایت به عنوان دو بازیگر ذینفع در حفظ صلح و ثبات منطقه و بویژه شاهراه استراتژیک خلیج فارس، به همکاری برای حفظ امنیت منطقه بر اساس منافع مشترک، عدم حضور بازیگران فرامنطقه‌ای و جلوگیری از تکرار فجایع یک دهه گذشته در سوریه و عراق و یمن و لبنان و ... که تنها به سود بدخواهان روابط حسنه کشورهای منطقه، یعنی آمریکا و رژیم صهیونیستی بوده است، نیاز دارند.

باید در نظر داشت که اکنون رسیدگی به وضعیت غزه و مقابله با تداوم جنایت‌های رژیم صهیونیستی با حمایت آمریکا علیه مردم فلسطین در راس اولویت‌های منطقه ای کشورهای اسلامی بویژه جمهوری اسلامی ایران و عربستان سعودی قرار دارد و به طور حتم اتحاد کشورهای اسلامی نقش مهمی میتواند در خنثی سازی توطئه‌های شوم آمریکا و رژیم صهیونیستی علیه ملت فلسطین ایفا کند.

مواهب همکاری ایران و عربستان در همین دوران کوتاه نتایج ارزشمند خود را در پایان دادن به بحران جنگ یمن به خوبی نشان داد و امنیت تنگه باب المندب و دریای سرخ را برای کشتی رانی و صادرات نفت عربستان سعودی و پیگیری پروژه‌های سرمایه‌گذاری سواحل دریای سرخ به ارمغان آورد و حتی با وجود کشیده شدن پای بحران غزه به این پهنه آبی، هوشمندی مقامات ریاض در عدم پیوستن به ائتلاف جنگ‌طلبانه آمریکا موجب شد تا ترکش‌های آن به منافع عربستان برخورد نکند.

3- مذاکرات غیرمستقیم ایران و آمریکا: در میان محورهای مذاکرات عراقچی با مقامات سعودی، همزمانی این سفر با دو واقعه انجام مذاکرات غیرمستقیم ایران و آمریکا در مسقط و سفر قریب الوقوع ترامپ به منطقه بیش از سایر موارد مورد توجه رسانه‌ها بوده است.

انجام این سفر پیش از دور جدید مذاکرات غیرمستقیم مسقط نشان می‌دهد که ایران تلاش دارد با هماهنگی با کشورهای منطقه، در مذاکرات آینده از پشتوانه سیاسی منطقه‌ای بهره‌مند شود.

در این راستا عراقچی در پایان سفر خود، طی نشست خبری در جده، اعلام کرد که "عربستان نقش مهمی در پایداری هرگونه توافق احتمالی دارد و هماهنگی با ریاض برای ما یک اولویت است." او همچنین تأکید کرد که «هر توافقی که منافع ملت‌های منطقه را نادیده بگیرد، پایدار نخواهد بود».

اگرچه عربستان نقش مستقیمی در روند مذاکرات مسقط ندارد اما این کشور به عنوان متحد منطقه ای ایالات متحده می توان در تسهیل مذاکرات نقش‌آفرین باشد همانگونه که در جریان جنگ اوکراین نیز ریاض به ایفای نقش میانجی‌گرایانه علاقه نشان داد.

در این میان مسئله مهمتر پیامی است که میزبانی از عراقچی در آستانه سفر ترامپ به منطقه صادر می‌کند و آن حفظ موازنه در سیاست خارجی عربستان است. ریاض می‌خواهد اعلام کند که همزمان با حفظ اتحاد با غرب، با تهران نیز روابط خود را دنبال می‌کند. سفرهای متقابل مقامات بلندپایه ایران و عربستان در ماه‌های اخیر نشان می‌دهد که یک مدل همکاری منطقه‌ای بدون مداخله قدرت‌های فرامنطقه‌ای در حال شکل‌گیری است. عربستان با تکیه کمتر بر حمایت صرف آمریکا، در پی تنوع‌بخشی به روابط منطقه‌ای خود است و ایران در این مسیر نقش کلیدی دارد.